Hamileliğin Ağız Boşluğu Üzerindeki Etkileri

Hamilelik, vücutta pek çok değişikliğin olduğu dinamik ve fizyolojik bir süreçtir. Hamilelik sırasında indüklenen hormon fırtınası annenin vücudunda olduğu gibi ağız boşluğunda da değişiklilere neden olmaktadır. Kadın cinsiyet hormonlarından östrojenin 10 kat progesteronun ise 30 kat artması normal gebelik süreci için önemlidir. Hormonlardaki bu belirgin değişiklik ağız dokularında; diş eti iltihabı (gingivitis), dişeti büyümesi, hamilelik tümörü (pyogenic granuloma) ve tükürükteki değişikliklerin temel sebebini oluşturmaktadır.

 

Diş Çürükleri

Toplumda yaygın olarak bilinenin aksine hamilelik diş çürüğü oluşmasına doğrudan neden olmamaktadır. Tükürükte meydana gelen değişiklikler, hamileliğin 8-12 haftasında artan ve hamile kadınların %66’sında gözlenen bulantı ve kusmanın ağız üzerindeki etkileri, bu dönemde ağız bakımına dikkat edilmemesi ve beslenme alışkanlıklarındaki değişiklikler diş çürüğü oluşma riskini arttıran faktörlerdir. Tüm bu dolaylı değişikliklerin, çürük oluşumunda etkili olan bakterilerin (S. Mutans)artışına yol açtığı bilinmektedir.

 

Dişeti Değişiklikleri

Dişetlerinde kanama, kızarıklık ve şişlik bulguları ile gözlenen Gingivitis (dişeti iltihabı), hamilelik dönemindeki en yaygın oral bozukluktur ve prevelansı %60-75 oranındadır.Önceden var olan diş eti iltihabı olan tüm kadınların yaklaşık % 50'si, ağız florasındaki değişiklikler ve azalmış bir bağışıklık tepkisi ile birlikte östrojen ve progesteron seviyelerindeki dalgalanmaların bir sonucu olarak hamilelik sırasında, durumun kötüleşmesine maruz kalmaktadır. Dental plak birikimi ve eksik ağız hijyeni esas nedensel ve ağırlaştırıcı faktörler olarak kabul edilmektedir.

Dişi çevreleyen dokular olan kemik ve periodonsiyum kaybına yol açan kronik iltihabi bir dişeti hastalığı olarak tanımlanan Periodontitis, en yaygın diş kaybı nedenidir. Özellikle periodontitis hastalarının tedavisi yapılmadığı takdirde hamilelik sürecinde hastalık şiddeti artabilmektedir. Periodontitis etkeni olan bir dizi bakterinin hamilelik sürecinde östrojen ve progesteron etkisiyle arttığı belirtilmiştir.

Hamilelikte gözlenen ve hastaların endişelenmesine neden olan dişeti hastalıklarından bir diğeri hamilelik tümörü olarak da bilinen pyojenik gronülomdur. İyi huylu, reaktif ve inflamatuar bir lezyondur. Hamileliğin 2. Trimesterindeki, kadınların %5’inde gözlenmektedir. Özellikle gingivitis veya periodontitisten etkilenmiş dokularda hormonların etkisiyle damarsal yapılar artmaktadır ve sonuç olarak travma veya bakteri irritasyonuna bağlı pyojenik granulom gelişimi kolaylaşmaktadır. Klinik olarak, sıklıkla dişeti kenarında ve nadiren dudak veya yanak mukozasında ve dilde gözlenen, kırmızı, pürüzsüz veya loblu bir kitledir. Kolayca kanar ve hızlı büyüme gösterir. Doğumdan sonra küçülmekte veya tamamen kaybolmaktadır.

 

Hamilelikte Dental Tedaviler

Özellikle planlı hamileliklerde, olası enfeksiyon riskleri ve tedavi ihtiyaçlarının tespiti ve giderilmesi açısından diş hekimi randevularının planlanması büyük öneme sahiptir. Ancak bu koşullar sağlanmadığı takdirde de hamilelik sırasında önleyici diş temizliği ve yıllık muayeneler sadece güvenli olmakla kalmaz aynı zamanda tavsiye edilmektedir (American Dental Association, American Pregnancy Association).

1.Trimester (1-12 hafta)

İlk üç aylık dönemde, mevcut diş sağlığının değerlendirilmesi, hamilelik sırasında olası ağız değişiklikleri hakkında bilgi edinilmesi, bu değişikliklerden kaynaklanabilecek problemlerden nasıl kaçınılacağını ve oral hijyen uygulamalarının tarifi açısından dental muayene önemlidir. Ancak bu dönemde girişimsel dental tedaviler acil bir durum olmadığı takdirde önerilmemektedir. Bunun en temel sebebi, anne karnındaki bebeğin organ gelişiminin ilk üç ayda büyük bir hızla devam etmesi ve teratojen etkilerden en çok kaçınılması gereken dönem olmasıdır. Diğer bir taraftan ilk üç aylık dönemde spontan düşük riski sebebiyle anneyi riskten korumak adına girişimsel dental tedavilerden kaçınmak gerekmektedir.

Enfeksiyon odağı oluşturan acil dental durumların tedavisi ise enfeksiyonun bebek açısından oluşturabileceği riskler sebebiyle ertelenmemelidir. Bu dönemde geniş kapsamlı radyografik değerlendirilme önerilmemekle birlikte probleme yönelik minimal radyograflardaki radyosyan dozunun fetüs açısından risk oluşturmadığı tespit edilmiştir. Acil durumların müdahalesinde kısa dental uygulamalarla enfeksiyon giderilmelidir. Ayrıca hamileliğin 8-12 haftasında artan ve özellikle sabah saatlerinde oluşan bulantı ve kusma eğilimi değerlendirilerek randevular düzenlenmektedir.

  2. Trimester (13-24 hafta)

Bebeğin organ gelişiminin tamamlanması, annenin hamilelik durumuna adapte olmuş olması ve henüz bebek ağırlığının annenin hareketlerini kısıtlayıcı boyuta ulaşmaması sebebiyle dental tedaviler için en uygun dönem hamileliğin ikinci üç aylık dönemdir.

3. Trimester (25-40 hafta)

Üçüncü üç aylık dönemin başları dental tedaviler açısından uygun görülmektedir. Ancak, 29. haftadan itibaren endişenin odağı, yaklaşan doğum süreci ve hamile kadının güvenliği ve rahatlığıdır. Annenin uzun süre sırt üstü yatması, artan bebek ağırlığının abdominal aort ve inferior vena cava gibi büyük damarlarda bası oluşturması sonucu sırtüstü hipotansiyon sendromuna neden olabilmektedir. Aynı zamanda erken doğum riskinden kaçınmak için 3. Trimesterin ikinci yarısından itibaren dental tedavilerden kaçınılmaktadır.

Hamilelik ve Emzirme Dönemimnde İlaç Kullanımı

Hamilelik sırasında kullanılan ilaçların fetüse geçerek oluşturabilecekleri teratojenik etkiler en büyük endişe kaynağıdır. Teratojenik etkilerin en yüksek olduğu dönem hamileliğin ilk 5-10 haftalarıdır. Bu sebeple 1. Trimester ilaç kullanımından kaçınılması gereken dönemdir. Hamilelikte ilaç kullanımına yönelik yol haritası belirlenirken Amerika Gıda ve ilaç Dairesi (FDA) rehberleri dikkate alınmaktadır.  Buna göre dental tedaviler sırasında sıklıkla kullanılan ilaçlara yönelik yaklaşım Tablo 1’de özetlenmiştir.

Tablo 1: FDA Hamilelik ve Emzirme Döneminde İlaç Kullanım Rehberi

İlaç

FDA Kategorisi

Hamilelikte Kullanım Güvenliği

Emzirme Döneminde Kullanım Güvenliği

Ağrı Kesiciler

 

Asetaminofen

Aspirin

Glucocorticoids(dexamethasone,prednisone)

Ibuprofen

 

 

B

C/D

C

C/D

 

 

Güvenli

Kaçınılmalıdır

Kaçınılmalıdır

3. Trimesterde kaçınılmaldır.

 

 

Güvenli

Kaçınılmalıdır

Güvenli

Güvenli

Antibiyotikler

 

Penisilin

Amoxicillin

Aziteomisin

Sefaleksin

Klindamisin

Doksisiklin

Tetrasiklin

Metranidazol

 

 

Eritromisin

 

 

B

B

B

B

B

D

D

C

 

 

B

 

 

Güvenli

Güvenli

Güvenli

Güvenli

Güvenli

Kaçınılmalıdır

Kaçınılmalıdır

Güvenli

 

 

Güvenli

 

 

Güvenli

Güvenli

Güvenli

Güvenli

Güvenli

Kaçınılmalıdır

Kaçınılmalıdır

Kaçınılmalıdır: Süt tadını olumsuz etkilemektedir.

 

Dikkati kullanılmalıdır.

Lokal Anestezikler

 

Artikain

 

Bupivakain

 

Mepivakain

 

Lidokain (epnefrinli veya epinefrinsiz)

 

 

C

 

C

 

C

 

B

 

 

Dikatli kullanılmalıdır.

Dikatli kullanılmalıdır.

Dikatli kullanılmalıdır.

Güvenli

 

 

Dikatli kullanılmalıdır.

 

Güveli

 

Güvenli

 

Güvenli

Donaldson M, Goodchild JH. Pregnancy, breast-feeding and drugs used in dentistry. The Journal of the American Dental Association 2012;143:858-871.